19. yüzyilin sonu ve 20. yüzyilin basi, Osmanli cografyasinda önemli siyasal ve toplumsal dönüsümlerin yasandigi bir dönemdir. Bu dönüsümlerden bazilari bireysel ve kitlesel din degistirmeler de söz konusu olmus, cesitli zamanlarda ve cesitli süreclerle cok sayida Ermeni Müslümanlastirilmistir. Müslüman aileler tarafindan evlat edinilen bazi Ermeni cocuklarin ve genclerin, 1915te ölüm yürüyüsünden ve katliamlardan bu yolla kurtulduklari bilinmektedir. Yetiskinler, özellikle kadinlar arasindan da, Müslümanlarla evlenerek kurtulanlar olmus; daha istisnai durumlarda ise, bir ailedeki, mahalledeki veya köydeki Ermenilerin önemli bir kismi Müslümanlasma yoluyla hayatta kalmistir. Bu sekilde kurtulan Ermenilerin bazilari, özellikle erkekler, ilerleyen yillarda Ermeni aileleriyle tekrar bir araya gelmis olsalar da, bu kisilerin pek cogu, hayatlarinin geri kalanini, aldiklari ya da kendilerine verilen Türk, Kürt, Arap isimleriyle, Müslüman olarak gecirmistir.
Müslümanlastirilarak hayatta kalan Ermenilerin hikayeleri, yakin zamana kadar kendilerinde sakli kaldi; hicbir tarih anlatisinda yer bulamadi. Konunun üzerindeki örtü ancak son yillarda, romanlar, hayat hikayeleri, tanikliklar ve tarihsel arastirmalarla aralanmaya basladi.
Hrant Dink Vakfinin Kasim 2013te Bogazici Üniversitesinde, MalatyaHAYDerin girisimi ve Bogazici Üniversitesinin isbirligiyle düzenledigi SMüslümanlastirilmis Ermeniler baslikli konferans, konunun kapsamli bir sekilde, cesitli boyutlariyla ele alindigi, genis katilimli ilk akademik toplanti oldu. Konferansta sunulan tebligler, acilis konusmalari ve konferans kapsaminda düzenlenen atölye calismasinin sonuc raporunun yani sira genis bir bibliyografyanin da yer aldigi kitap, bu alanda temel bir kaynak olusturuyor.
Pek cok tarihci, 1915te Müslümanlastirilan Ermenilerin sayisinin iki yüz bin civarinda oldugunu tahmin ediyor. Iki yüz bin degil, yüz bin olsun... Her birinin cocuklarini, onlarin cocuklarini ve torunlarini düsündügümüzde, ortaya söyle bir tablo cikiyor Bugün Türkiyede yasayan birkac milyon kisinin bir Ermeni nenesi, dedesi, büyük halasi, teyzesi, amcasi, kayinvalidesi, kayinpederi var. Dolayisiyla, milyonlarca insana degen bir meseleden bahsediyoruz. Bu konferans, bu önemli konunun tartisilmasi icin bize yeni pencereler acarken, bir yandan da 1915te yasananlarin insan yönünü ve biraktigi derin izleri anlamamiza yardimci olacak, tarihle ve kendimizle yüzlesmemizin, yasadigimiz toplumun kültürel cesitliligiyle barismamizin, farkli ayrimcilik ve siddet türleri arasindaki iliskileri görmeye baslamamizin da önünü acacaktir.
Ayse Gül Altinayin acilis konusmasindan
