ÖN SÖZAzerbaycan Edebiyatinin hem Sovyetler Birligi döneminde hem de bagimsiz Azerbaycan Cumhuriyeti yillarinda en önemli yazarlarindan biri Ilyas Efendiyevdir. Eser vermeye basladigi ilk yillardan itibaren edebiyat sahasinda yeniliklerin öncüsü olmus ve Sovyet hakimiyeti yillarinin sanat anlayisi olan sosyalizm realizminin kati kurallarinin kismen de olsa disina cikmayi basarabilmistir.Ilyas Efendiyev, sosyalizmin ekonomik ve ahlak anlayisinin bozdugu toplum yapisini düzeltmeyi kendine amac edinmis, mill ve manev degerlere önem veren bir yazardir. Bu bakimdan eserlerinin kahramanlari genellikle gencler ve cocuklardir. Eserlerine sectigi konular ve kendine ait bir üslba sahip olmasi bakimindan cagdaslarindan ayrilan yazar, Azerbaycan Edebiyatinda sosyalizm realizminin bütün kurallarinin yikildigi dönem olarak tanimladigimiz Yeni Nesirin öncülerinden biri olmustur. Bu calismada yazarin üslp özellikleri ve eserlerindeki kahraman probleminin ele alinmasinin en önemli nedeni, cagdaslarindan bu acidan ayrilmasindan kaynaklanmaktadir. Sosyalizm realizmi edebi metodunun belirledigi sinirlar icerisinde eser vermek zorunda kalan yazarlar belli kaliplar icine sikisip kaldiklari halde Ilyas Efendiyev, özellikle üslp ve kahramanlari ile bu kaliplari belli ölcülerde asmayi basarabilmistir. Yazarin kahramanlari, sosyalizm realizminin kahramani olan müspet kahraman anlayisina uyan veya ondan uzaklasan özellikler göstermektedirler. Bu acidan Ilyas Efendiyevin kahramanlari hem yazarin hem de devrin edebi anlayisinin özelliklerinin ortaya cikarilmasi bakimindan incelenmeye deger en önemli yapisal unsurdur.Bu calismada yazarin yalnizca roman ve hikayeleri degerlendirildi. Eserleri üslp ve kahramanlari bakimdan incelenirken ilk yayimlanma tarihlerini dikkate alarak kronolojik bir siralamaya tabi tutulmaya calisildi.Bu calismanin giris bölümünde Ilyas Efendiyevin yetistigi dönem ve bu dönem icerisinde yazarin konumu hakkinda bilgi verildi.Birinci bölümde ise yazarin biyografisi verildikten sonra eserleri yayim tarihine göre siralandi. Ücüncü bölümde, yazarlara sahsi üslp olusturma imkani tanimayan sosyalizm realizmi edebi anlayisi icerisinde kendine bir üslp olusturmus birkac yazardan biri olmasi dolayisi ile Ilyas Efendiyevin üslbu hakkinda bilgi verildi. Son bölümde yazarin kahramanlarini, müspet kahramana yaklasan ve ondan uzaklasan hususiyetleri ile inceledi. Sonuc bölümünde, ulastigimiz sonuclari maddeler halinde siralandi.Akademik calismalarimin her asamasinda büyük destegini gördügüm hocam Prof. Dr. Bilge SEYIDOLUna, bu calismamda da gösterdigi ilgiden dolayi sükranlarimi sunuyorum ayrica eserin hazirlanmasinda yardimlarini esirgemeyen degerli arkadaslarim Yrd. Doc. Dr. Gülhan ATNURa ve Ars. Gör. Dr. Hüseyin BAYDEMIRe tesekkür ediyorum.- SEDAT ADIGÜZEL
